Mwalimu Makoba

Fasihi Simulizi imefasiliwa na wataalamu mbalimbali miongoni mwa waalamu hao ni: M.M. Mulokozi (1996) anasema, Fasihi Simulizi ni fasihi inayotungwa au kubuniwa kichwani na kuwasilishwa kwa hadhira kwa njia ya mdomo na vitendo bila kutumia maandishi. TUKI (2004) wanasema, fasihi simulizi ni kazi ya fasihi inayohifadhiwa na kurithishwa kutoka kizazi kimoja hadi kingine kwa njia ya mdomo kama vile; hadithi, ngoma na vitendawili. Balisidya (1983) anasema, fasihi simulizi ni aina ya fasihi ambayo hutumia mdomo katika kuumbwa, kuwasilishwa na kusambazwa kwa wasikilizaji na watumiaji wake. Wanjara (2011) anasema, fasihi simulizi ni sanaa ambayo vyezo kuu ya utunzi, uwasilishaji na usambazaji wake ni sauti pamoja na vitendo. Fasihi simulizi ni sanaa inayotumia mazunguzo na vitendo kisanii ili kuwasilisha maarifa au ujumbe Fulani kutoka kizazi kimoja hadi kingine. Kwa ujumla, fasihi simulizi ni aina ya fasihi ambayo hutolewa kwa njia ya mdomo kutoka kizazi kimoja kwenda kingine. Aina

Kwa mujibu wa Matinde (2012), sarufi ni taaluma ya lugha inayochunguza na kuchanganua vipashio na kanuni mbalimbali zinazotawala muundo wa lugha. Maana hii inatazama muundo wa lugha pamoja na vipashio vyake ambayo vinaongozwa na kanuni mbalimbali ili kuweza kutupatia lugha. Naye Kapinga (1983), anasema, sarufi ni utaratibu wa kanuni ambazo humwezesha mtumiaji wa lugha kutunga tungo sahihi zinazoeleweka mara zinapotamkwa. Maana hii inasisitiza kanuni ambazo humsaidia mzungumzaji wa lugha kutoa tungo sahihi zinazoeleweka pale zinapotamkwa. Wazungumzaji wa kawaida huwa hawazitambui kanuni hizo, lakini wanazo katika akili zao na huwasaidia kutoa tungo zinazoeleweka. Hivyo basi, sarufi ni kanuni za lugha ambazo humsaidia mtumiaji wa lugha kutoa tungo zinazoeleweka. Kanuni hizi zinaweza kuwa zinafahamika kwa mzungumzaji, hasa mzungumzaji ambaye ana elimu ya sarufi, au hazifahamiki kwa mzungumzaji, hasa yule ambaye hana elimu ya sarufi. Kwa upande wa sarufi geuzi, Matinde (2012), anase

Siku zote ambazo nilisimamia mitihani ya taifa, nilisimamia wanafunzi waliokuwa shule. Sikuwahi kusimamia wanafunzi wa kujitegemea mpaka ilipowadia mwaka fulani ambapo nilipangwa kwenda kusimamia mtihani wa taifa katika shule fulani ndani ya jiji la Dar es Salaam. Muda ulipowadia, nilifika katika kituo changu, baada ya kufuata taratibu zote, nilisimama pembezoni ya mti ili niweze kuwaona wanafunzi waliokuwa wakifika shuleni hapo tayari kufanya mtihani. Alipita binti mmoja mrembo sana ambaye naye alikuwa miongoni mwa wale wanaofanya mtihani, kwa sababu ya urembo wake, nilikosa nguvu za kusimama na isingekuwa kuushikilia ule mti, ningedondoka! Hata hivyo, nilikaa katika hali ya kuhisi kizunguzungu kwa muda wa dakika tano, hali ilipokuwa shwari, nikaelekea darasani ambako ndipo mtihani ulikuwa ukifanyika. Niliingia darasani, mimi na mwenzangu mmoja tuliyekuwa tunasimamia pamoja, tulitimiza taratibu zote na mtihani ulianza. Katika chumba hiki cha mtihani, yule binti mrembo sana, alik

“Nini kinakuliza Malkia wangu, ni hii habari ya Mako kuhukumiwa kunyongwa!” aliuliza dada yule aliyemsimulia malkia mkasa wa Mako na Simba mzee. “Ndiyo, mtu asiye na hatia atakufa baada ya mvua mbili kwa sababu yangu.” “Maskini Mako, ni aheri angebaki katika nchi ya majitu kuliko kurudi tena huku!” alijibu Dada. “Una mkasa mwingine wa Mako nisimulie tafadhali,” alisema Malkia akifuta machozi. Dada akakaa sawa kusimulia, nao wenzake wote wakakusanyika na kutengeneza kikao cha watu watano. “Kwa muda mrefu Bwana Mako alitamani kuitembelea Dunia aione yote akiwa juu. Ndipo alipopata wazo la kutengeneza ndege ambayo ingemsaidia kutimiza malengo yake. Umbo la ndege lilitengenezwa kwa mbao za mninga, ndani aliweka furushi kubwa la nyasi ambalo lingetumika kama kiti cha rubani, nyuma ya kiti cha rubani aliweka godoro nene, hili lingetumika kulala pale anapokuwa amechoka na muda huo ndege ingekuwa katika ‘autopilot.’ injini za ndege hii na namna ilivyofanya kazi, ilikuwa siri yake Bwan

  Aliweza kuwatambua watu hao. Mmoja aliitwa Sasi, kosa lake Wizi. Wala hakusingiziwa. Sasi alikuwa mwizi aliyechukiwa na watu wote. Wa pili alikuwa Athu, yeye alifungwa kwa kosa la uharifu kama Sasi. Naye hakusingiziwa, alikuwa mwizi wa mifugo aliyechukiwa na wafugaji wote. Wa tatu aliitwa Sipe, alifungwa kwa hofu ya mfalme. Mfalme alimuogopa Sipe kuwa ipo siku angempindua. Sipe alikuwa mtu mwenye maneno ya busara. Mara chache alitabiri mambo yakatokea, hii ilimpa hofu mfalme kwa kuona Sipe atapendwa na watu kuliko yeye na kuleta mapinduzi. Sipe alionewa! “Hamjambo ndugu zangu?” Alisalimia Mako. “Hatujambo,” walijibu. Sipe akaendelea, “Hakuna aliyesalama, hata wewe Mako umeletwa humu? Umefanya kosa gani hasa?” “Ni uonevu tu,” alijibu Mako, akikaa katika kitanda cha majani, “nina mvua mbili za kunifanya niendelee kuwa hai. Nimehukumiwa kunyongwa kwa kosa la kuonekana katika ndoto ya malkia. Malkia kaota kwa sauti akisema ananipenda na hawezi kuniacha milele!” Wote walicheka, l

Niliketi katika kiti kirefu nikinywa kinywaji ambacho siwezi kukitaja. Katika kiota nilichokuwamo, mhudumu alikaa mbele yangu sehemu iitwayo ‘kaunta’ nasi tulitenganishwa na dirisha kubwa lililokuwa na nondo pana. “Mwanaidi ongeza kinywaji,” nilisema kwa sauti kali, nilijiamini kwa sababu katika kiota hiki, tulikuwa wawili tu, mimi na Mwanaidi. Kiota cha Mwanaidi hakina wateja wengi na leo nilikuwa peke yangu. Aliongeza kinywaji kama nilivyotaka, kisha akabadili wimbo na kuweka dansa moja matata. Nilitaka kuinuka ili nisakate dansa, lakini nikajizuia baada ya kukumbuka kuwa mimi ni mwalimu, tena siyo mwalimu wa kawaida, ni mwalimu wa walimu na wanafunzi. Basi nikakaa tuli nikitikisa kichwa na mabega. Lakini ghafla tukavamiwa na watu watatu. Watu hawa walivaa sare za jeshi la polisi. Bila shaka, walikuwa polisi. “Kwa nini unafungua biashara yako mpaka saa saba usiku tena ukipiga mziki kwa sauti ya juu?” aliuliza askari aliyekuwa na mbavu nene kuliko wenzake. Mwanaidi hakuwa na c

1.    Soma kwa umakini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu kwa usahihi maswali yanayofuata. Wazo la watu wengi juu ya muungwana ni kuwa mtanashati au labda kuwa mtu arifu mwenye cheo kwa watu. Lakini nguo nzuri hazimtukuzi mtu wala hazimfanyi kuwa muungwana. Fasihi ya hili ni kuwamba, nguo ni kama ngozi ya mtu au mnyama; au hasa ni duni sana kuliko ngozi au manyoya. Ngozi ya simba haiwezi kumfanya punda kuwa simba. Uungwana wa kufanywa na mshoni ni mzaha; si uungwana wa kweli. Neno muungwana lina maana kubwa zaidi kuliko nguo nzuri au adabu nzuri na elimu nzuri. Kwa hakika twatumia vibaya neno hili kwa mtu yeyote aendaye kwa miguu miwili. Kwanza muungwana hawezi kumuudhi au kumdhuru mtu kwa maneno au matendo yake, hata kwa kumtazama. Ana moyo wa uvumilivu na anaweza kusikiliza kwa makini maoni ya watu wengine bila ya kujaribu kuwalazimisha wakubali maoni yake. Ni mkarimu, mnyofu na amini katika taiba yake kwa wengine. Hapendi kujionyesha alivyo tajiri a alivyoelimika. Hana m