Mwalimu Makoba

Swali Fasili dhana ya uolezi kisha ufafanue kwa ufasaha unavyokitokeza katika lugha ya Kiswahili. Jibu Kwa mujibu wa Resani (2014), Uolezi ni istilahi iliyoazimwa kutoka lugha ya Kigiriki yenye maana ya kuashiria kwa kutumia lugha. Ni kipashio muhimu cha kipragmatiki cha kuwakilisha lugha na miktadha ya kiusemi. Akifafanua zaidi kuhusu dhana ya uolezi, mwandishi anaeleza: Katika isimu, uolezi ni dhana inayotumiwa kurejelea hali ambayo, ili mtu aweze kuelewa maana ya maneno fulani na virai fulani vilivyotumiwa katika tamko fulani, basi hana budi kuuelewa muktadha ambamo msemaji na wasemeshwaji huwa. Maneno ambayo yana maana thabiti ya kisemantiki, lakini vilevile yana maana halisi ambayo hudabilikabadilika kutegemea wakati au mahali, basi yana sifa ya uolezi. (Resani, 2014:79) Uolezi ni uonyeshaji maalumu wa vitu, mahali, watu, hali au uelekeo katika muktadha husika wa mazungumzo (Makoba, 2018). Si rahisi kwa mtu asiyeelewa muktadha husika kujua ni kitu gani kinarejelewa

Time: 3 Hours Instructions 1. This paper consist of section A, B and C with a total of nine questions. 2. Answer all questions in section A and B and three questions from section C. 3. Section A carries 20 marks, section B 35 marks and section C carries 45 marks. 4. All drawings should be in pencil. 5. Write your examination number on every page of your answer booklet. Section A (20 Marks) Answer all questions in this section. 1. For each of the item i-xv, choose the correct answer from among the given alternatives and write its letter beside the item number in the answer booklet provided. i. Man need basic needs for survival. Those basic needs are: A. food, clothing and television B. food, water and soil C. Shelter, medicine and food D. shelter, food and clothing E. cars, food and television ii. In Africa, Monarchies still exist in A. Nigeria and Botswana B. South Africa and Saudi Arabia C. Ethiopia and Ivory Coast. D. Algeria and Gambia E. Morocco and Swazil

Asili ya Kiswahili Zipo nadharia nyingi zinazoelezea kuhusu asili ya Kiswahili. Wengine wakisema Kiswahili ni kiarabu, pijini, lugha ya vizalia na nadharia nyinginezo. Katika nadhari hizo, nadharia inayosema kuwa Kiswahili ni Kibantu , inaelekea kuwa kweli kwa sababu imejawa na ushahidi wa kuthibitisha madai yake. Ushahidi wa kimsamiati unaothibitisha ubantu wa Kiswahili Mizizi ya msingi ya misamiati ya lugha ya Kiswahili na zile za kibantu hufanana sana. Mfano: Kiswahili Kikurya Kinyiha Kijita Maji Amanche Aminzi Amanji Jicho Iriso Iryiso Eliso Ukitazama mifano hapo juu, utagundua kuwa, mizizi ya lugha za kibantu inafanana kwa kiasi kikubwa na ile ya lugha ya Kiswahili. Ushahidi wa kimuundo unaothibitisha ubantu wa Kiswahili Muundo wa lugha za Kibantu   hufanana kwa kiasi kikubwa na ule wa lugha ya Kiswahili. Kwa mfano, namna viambishi vinavyopachikw

Nilikuwa barabarani natembea, ilikuwa siku ya vurugu kwani vibanda vya wamachinga vilivyokuwa katika hifadhi ya barabara, vilikuwa vinabomolewa na kusababisha vilio vikubwa. Inasemekana mwanzoni serikali iliwaruhusu wafanye biashara, wakajenga vibanda, lakini sasa serikali hiyohiyo iliwataka waondoke kwa madai kuwa ilikuwa ina wapanga vizuri. Hata sikuelewa, nikaendelea na safari zangu. Nilishtuka nilipopita katika nyumba aliyoishi Asi, niligundua kuwepo kwa dalili za mtu kurejea hapo. Kwanza mazingira yalisafishwa na taa ya nje haikuzimwa japo ilikuwa saa tisa mchana. Nikahisi kurejea kwa Babuu. Kisha nikaandaa jambo langu. XX     XX     XX Mlango ulifunguliwa saa saba usiku, mwanamume mwenye kipara akaingia, akabofya swichi iliyokuwa upande wa kushoto, taa ikawaka na hapo akajionea yale asiyoyatarajia. Chumbani palikuwa na mgeni asiyekaribishwa, tena aliikamata vyema bastola yake na alielekeza alipo, hakuonekana kuwa na masihara hata kidogo. Mwanamume mwenye bastola ni mimi

“ Nkuu wa Nkoa kaja kwa ku shtukiza… patachimbika humu ndani nakwambia, atatumbuliwa ntu baada ya ntu,” alisema bibi mwingine aliyekuwa anamuuguza mjukuu wake. “Unapiga simu wapi?” nilimfokea nesi ambaye alionekana kupiga simu kuwaita wakubwa wake. “Usipige simu, usimuite yeyote, hapa nimekuja kwa kushtukiza na nitaingia kila wodi kwa kushtukiza.” “Sawa mkuu,” walijibu watumishi wale wa afya. Wagonjwa wakatabasamu. “Sasa sikiliza,” niliendelea. “Wagonjwa watibiwe, pesa italipwa baada ya matibabu, tuhakikishe tunaokoa uhai kwa gharama yoyote. Pesa zipo tu na haziwezi kamwe kufanana na thamani ya uhai wa mwanadamu.” “Ndiyo mkuu,” walijibu. “Natoka humu katika ziara yangu hii ya kushtukiza, msipige makelele wala msinifuate, pia msipigiane simu, nakwenda kwenye jengo lile wodi ya wazazi, nawatakia utekelezaji mwema.” Nilitoka katika wodi ile na kuanza kuelekea wodi ya wazazi. Nilikuwa na hofu kwamba, watu wangeongezeka zaidi, lazima ningegundulika kuwa mimi siyo mkuu wa mkoa.

Chafu Tatu alipenda sana kwenda katika danguro lile na alikuwa maarufu sana kwa mtindo wake. Huenda katika danguro akiwa na shilingi elfu kumi. Elfu moja ananunua sigara. Anabakiwa na elfu tisa. Elfu tatu anapata huduma kwa dada wa kwanza. Anamaliza nakutoka nje, anavuta sigara. Anatoa elfu tatu tena kwa dada wa pili, anatoka na kuvuta sigara, halafu anatoa elfu tatu kwa dada wa tatu, akimaliza hapo, anaenda nyumbani kulala. Chafu Tatu ! “Chafu Tatu,” aliita askari. “Naam afande,” aliitika Chafu Tatu kwa adabu. “Hela unatoa au hutoi?” “Afande naomba unielewe, tayari nilikuwa nimeshaingia kwa dada wa pili, sasa nina elfu tatu tu,” alijibu Chafu Tatu, askari wakaangua kicheko, wakachukua ile elfu tatu na kumuachia kwa masharti kwamba, asirudie tena tabia hiyo kwani ni mara ya saba sasa anakamatwa. Chafu Tatu alishuka katika gari lile la polisi. Nikabaki mimi na wao. “Kijana acha kutuchelewesha, leta hera haraka,” alisisitiza askari ambaye kwa sababu ya tumbo lake kuwa kubwa s