Mwalimu Makoba

Niliketi katika kiti kirefu nikinywa kinywaji ambacho siwezi kukitaja. Katika kiota nilichokuwamo, mhudumu alikaa mbele yangu sehemu iitwayo ‘kaunta’ nasi tulitenganishwa na dirisha kubwa lililokuwa na nondo pana. “Mwanaidi ongeza kinywaji,” nilisema kwa sauti kali, nilijiamini kwa sababu katika kiota hiki, tulikuwa wawili tu, mimi na Mwanaidi. Kiota cha Mwanaidi hakina wateja wengi na leo nilikuwa peke yangu. Aliongeza kinywaji kama nilivyotaka, kisha akabadili wimbo na kuweka dansa moja matata. Nilitaka kuinuka ili nisakate dansa, lakini nikajizuia baada ya kukumbuka kuwa mimi ni mwalimu, tena siyo mwalimu wa kawaida, ni mwalimu wa walimu na wanafunzi. Basi nikakaa tuli nikitikisa kichwa na mabega. Lakini ghafla tukavamiwa na watu watatu. Watu hawa walivaa sare za jeshi la polisi. Bila shaka, walikuwa polisi. “Kwa nini unafungua biashara yako mpaka saa saba usiku tena ukipiga mziki kwa sauti ya juu?” aliuliza askari aliyekuwa na mbavu nene kuliko wenzake. Mwanaidi hakuwa na c

1.    Soma kwa umakini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu kwa usahihi maswali yanayofuata. Wazo la watu wengi juu ya muungwana ni kuwa mtanashati au labda kuwa mtu arifu mwenye cheo kwa watu. Lakini nguo nzuri hazimtukuzi mtu wala hazimfanyi kuwa muungwana. Fasihi ya hili ni kuwamba, nguo ni kama ngozi ya mtu au mnyama; au hasa ni duni sana kuliko ngozi au manyoya. Ngozi ya simba haiwezi kumfanya punda kuwa simba. Uungwana wa kufanywa na mshoni ni mzaha; si uungwana wa kweli. Neno muungwana lina maana kubwa zaidi kuliko nguo nzuri au adabu nzuri na elimu nzuri. Kwa hakika twatumia vibaya neno hili kwa mtu yeyote aendaye kwa miguu miwili. Kwanza muungwana hawezi kumuudhi au kumdhuru mtu kwa maneno au matendo yake, hata kwa kumtazama. Ana moyo wa uvumilivu na anaweza kusikiliza kwa makini maoni ya watu wengine bila ya kujaribu kuwalazimisha wakubali maoni yake. Ni mkarimu, mnyofu na amini katika taiba yake kwa wengine. Hapendi kujionyesha alivyo tajiri a alivyoelimika. Hana m

  Haikupita muda, Mako aliletwa kwa mfalme akiwa chini ya ulinzi mkali wa askari wapandao punda. Alishushwa, naye kwa heshima akapiga mguu wa kuume mara tatu kumsalimu mfalme. Mfalme hakujibu salamu hiyo. alimtazama kwa ghadhabu Mako. Baraza lilikaa ili kusikiliza mashtaka. Mako alivalia shati kubwa la buluu , suruali pana kiasi na viatu imara vya ngozi. Jamii ya Kanakantale, haikuwa nyuma katika teknolojia ya mavazi, watu wake walivaa mavazi ya kisasa! Mfalme alianza kusoma mashtaka, “Mako, mkulima, mfugaji na muwindaji, unatuhumiwa kwa kosa la kujihusisha na mahusiano na mke wa mfalme, yaani Malkia wa nchi ya Kanakantale. Usiku tukiwa tumelala, nilisikia kwa masikio yangu Malkia akitamka kuwa anakupenda na anaahidi kuwa wako daima. Japo Malkia alikuwa ndotoni, haimaanishi kuwa huna mahusiano naye. Kinachotokea ndotoni ni matokeo ya kilichotendeka mchana. Una chochote cha kujitetea?” “Mfalme wangu,” alijibu Mako, “nimekosa nini hata niwe na mahusiano na Malkia wa nchi yangu? Nar

Question Explicate the impact of ‘human acts’ and ‘acts of man’ towards positive or negative realization of projects in the society. Answer Human acts are free choices performed by man. The Human persons is an intelligent and free capable of determining our own lives by our own free choices. This is through by freely choosing to shape our lives and actions in accord with the truth by making good moral choices. Acts of which a human persona has master, these are acts which are carried out with full knowledge and of his own will. Human actions performed by human person knowingly and freely, the will is properly enlightened by the intellect. Therefore, Human acts are those acts which proceed from a deliberate freewill. The three elements of human acts are: knowledge , freedom and voluntariness. Only human acts are moral acts since it is only with human acts that, human person is responsible for his or her actions. Freedom-makes man a moral subject- when human acts in deliberate m

  “Ndugu zangu,” alisema kwa sauti kubwa, “Wanaume msijifungie ndani, njooni nje twende tukapambane na huyu Simba. Mkiendelea kubaki ndani hakuna atakayesalia kwa sababu milango yetu siyo imara kiasi cha kumzuia asiivunje. Ni heri tufe tukipigana naye kuliko tujifungie ndani naye aje atukamate kama mwewe akamatavyo vifaranga. Je mnavyakula vya kutosha siku ngapi? Sasa hamuoni mnawindwa na njaa pamoja na simba? Aliyetayari kupambana ajitokeze sasa.” Zilipita dakika tisa tangu azungumze maneno hayo. Hakuna mwanamume aliyetoka ndani kuja nje kuungana naye, Bwana Mako akaamua kuingia msituni peke yake kumsaka Simba mzee. Akiwa anatembea alirushiwa mkuki. “Chukua mkuki huo utakusaidia kupambana na simba huyo,” ilisema sauti kutoka nyumba moja, kisha ikasikika sauti ya kufunga mlango, pakawa kimya. “Ni uonevu kumuua simba mzee kwa mkuki, simba mzee anauliwa kwa viganja vitupu!” alijibu Bwana Mako kisha akapotelea msituni. Wanakijiji walichungulia katika madirisha yao kama wanaoangal

Swali: Onesha kwa mifano ya kutosha onesha namna uradidi unavyojitokeza katika lugha ya Kiswahili. Ili kutimiza mahitaji ya kila siku ya wanadamu, wanahitaji kuwasiliana, hata hivyo ipo changamoto ya msamiati. Changamoto hiyo ni kukosekana kwa msamiati unaohitajika ili kutaja kila dhana. Kutokana na upungufu wa msamiati unaohitajika kutaja kila dhana, watumiaji wa lugha hutumia mbinu mbalimbali za kuboresha msamiati uliopo ili ubebe dhana za ziada. Miongoni mwa mbinu zitumiwazo ni uradidi. Uradidi ni dhana inayojitokeza katika lugha nyingi kwa lengo la kuboresha msamiati uliopo ubebe dhana za ziada. Katika lugha ya Kiswahili, tukiacha dhima nyingi nyingine kama zile zilizobainishwa na Ashton (1944:316-318), uradidi unaweza kutumika katika mosi: kuimarisha au kudhoofisha maana, pili, kuongeza na kupunguza msisitizo wa dhana inayozungumziwa. Kwa hiyo, wakati mwingine mtumiaji wa lugha ya Kiswahili hulazimika kutumia mbinu ya uradidi ili kuwasilisha dhana ambayo ama haina msamiati un

“Katika kijiji kimoja cha kijani, waliishi watu wenye furaha. Furaha yao ilidumu kwa miaka mingi mpaka walipovamiwa na simba mmoja mzee. Simba huyu mzee, alikuwa katili kwa wanakijiji, kijiji kikakosa amani na furaha yao ikateketea kama fedha za mlevi ziteketeavyo baa. Simba mzee alianza unyama wake kwa kumuua mzee maarufu wa kijiji aliyependwa na watu wote. Inasemekana kuwa mzee alikuwa katika shamba lake akipalilia mahindi, ndipo alipovamiwa na simba mzee ambaye alimrukia shingoni na kumuua kisha akamla mpaka aliposhiba na kuacha sehemu ndogo ya mwili. Simba mzee hakuishia hapo, aliwatafuna watoto wawili mapacha waliokuwa wakichoma viazi pembezoni mwa nyumba yao. Basi baada ya tukio hilo, habari ya simba huyo ikaenea kwa wanakijiji na kila mmoja akajifungia katika nyumba yake akiogopa kutoka kwa hofu ya yule simba mzee. Kwa kuwa wanakijiji walijifungia ndani, simba yule mzee alipohisi njaa, akawinda watu asiwaone, akaanzisha kioja kipya, alianza kubomoa nyumba za watu na kuwat